Zo krijgen jullie je reproductieve gezondheid weer op pijl.
In de westerse geïndustrialiseerde wereld heeft ongeveer 10-15% van de koppels vruchtbaarheidsproblemen. Hoewel reproductieve gezondheid een complex iets is, is er sterk bewijs daarvoor dat leefstijlfactoren een cruciale rol spelen bij infertiliteit.
Voeding, gewicht, lichaamsbeweging, psychologische stress, omgevingsfactoren en biologische factoren kunnen aanzienlijke gevolgen hebben voor de vruchtbaarheid.
Welke dat zijn, bespreek ik in deze blogpost.
Deze factoren hebben invloed op je vruchtbaarheid:
Leeftijd
Zowel de leeftijd van de vrouw als van de man speelt een rol.
Man:
De kwaliteit van het sperma gaat na de leeftijd van 35 al omlaag. Na de leeftijd van 40 hebben mannen meer DNA schade in hun sperma en ook zijn de spermacellen minder bewegelijk en vitaal. Hoe ouder de man, hoe langer het ook voor de vrouw duurt om zwanger te worden.
Vrouw:
Voor vrouwen geldt dat zij al wordt geboren met alle potentiële vruchtbare eitjes. Hoe ouder de vrouw, hoe langer het duurt om zwanger te worden. Een vrouw jonger dan 30 jaar heeft een kans van 71% om zwanger te worden en een vrouw van ouder dan 36 jaar 41%. Hoe ouder de vrouw, hoe meer eitjes overblijven die chromosomale afwijkingen en DNA schade hebben. In de leeftijd 30 en de 40 is fertiliteit significant minder hoog dan in de 20.
Voeding
Een gezond dieet is de hoeksteen voor het behouden van goede gezondheid. Er zijn bepaalde voedingsroepen en vitamines die een grotere impact hebben op reproductieve gezondheid dan andere.
Man:
Een dieet rijk aan koolhydraten, vezels, foliumzuur, lycopeen en groente is geassocieerd met een betere spermakwaliteit. Minder eiwitten en minder ongezond vet zijn beter voor de vruchtbaarheid van de man. Daarnaast zijn antioxidanten belangrijk. Deze zijn nodig om radicalen op te vangen die de functie van de spermacellen schaden. Het antioxidant vitamine C, maar niet vitamine E of selenium heeft een positief effect op de spermakwaliteit. En een voldoende inname van zink is belangrijk voor de aanmaak van testosteron en spermacellen. Zink speelt daarnaast een belangrijke rol in het onschadelijk maken van sigaretten rook en zware metalen. Zink wordt ook wel geopperd als een marker in het bloed die je zou kunnen prikken om daaruit af te leiden hoe vruchtbaar de man is. Of zink suppletie nodig is, is nog onduidelijk. Onderzoek laat zien dat mannen die extra antioxidanten namen eerder een zwangerschap verwekten. Een overmaat van isoflavonen (het meeste zit in soja) zijn minder goed voor de man. Tot slot, mannen doen er beter aan om halfvolle/ magere zuivel in plaats van volle zuivel te nemen.
Vrouw:
Het eten van meer koolhydraten en plantaardige eiwitten en het achterwege laten van dierlijk eiwit is cruciaal voor een gezonde eisprong. Al een extra portie vlees per dag (met name kip en kalkoen) was al geassocieerd met een 32% hoger risico op een infertiele eisprong. Ook blijkt dat wanneer je transvetten eet, in plaats van onverzadigde vetten, dit het risico op een infertiele eisprong met maar liefst 73% verhoogt. Een dieet met veel groente, weinig tot geen dierlijke eiwitten, volle zuivel in plaats van magere zuivel, lage glycemische load en veel ijzerrijke voedingsmiddelen is bevorderlijk voor de vruchtbaarheid van de vrouw.
Gewicht
Gewicht heeft een cruciale impact op de reproductieve gezondheid. Zowel een te laag als een te hoog BMI bij man of vrouw verlaagt de fertiliteit.
Overgewicht
Mannen
Hoe hoger het BMI van de man, hoe lager het aantal spermacellen. Bovendien is er een sterke relatie tussen BMI en erectie dysfunctie. Het lichaamsvet bij de man speelt een rol bij de omzetting van androgeen naar oestrogenen, waardoor de fertiliteit afneemt. Een gezond gewicht is dus ook voor de man cruciaal.
Vrouwen
Vrouwen met een gezond gewicht hebben significant minder vaak een miskraam dan vrouwen met overgewicht. Niet alleen is overgewicht schadelijk voor de eicellen, maar ook kan de eicel zich minder goed innestelen. Goed nieuws: het is mogelijk om door gewichtsverlies de verminderde fertiliteit terug te draaien.
Ondergewicht:
Mannen
Mannen met ondergewicht hebben minder spermacellen. Meer onderzoek moet nog worden gedaan.
Vrouwen
Vrouwen die een heel laag lichaamsvetpercentage hebben, hebben vaker een ovariële dysfunctie en zijn vaker onvruchtbaar. Het risico is sterk verhoogt wanneer het BMI lager dan 17 is. Wanneer zwangerschap dan toch lukt bij ondergewicht, zien we dat die vrouwen vaker een vroeggeboorte hebben. Ook doen vrouwen met ondergewicht vaker een inseminatietraject, wat de mate van vruchtbaarheidsproblemen in deze groep weerspiegelt.
Sport
Mannen
Een gezonde hoeveelheid sport is gezond. Alle mannen die drie keer per week een uur sporten hebben niet alleen een veel betere spermakwaliteit dan mannen die niets doen aan sport, maar zijn ook beter bezig dan mannen die héél veel en intensief sporten. Intensief fietsen (meer dan 5 uur per week) heeft bijvoorbeeld al een significant negatief effect op de spermakwaliteit.
Vrouwen
Lichaamsbeweging dat gewichtsverlies bij obese vrouwen moet bevorderen, heeft een positief effect op de vruchtbaarheid. Echter, intensieve sporteenheden kunnen een negatieve invloed hebben op het energiehuishouden van de vrouw en daardoor het reproductieve systeem uit balans brengen. Wanneer de energiebehoefte groter wordt, dan de energie-intake, resulteert dat in een dysfunctie van de hypothalamus, waardoor hormonen die cruciaal zijn voor een eisprong niet meer goed worden aangestuurd en aangemaakt. Hoe vaker, hoe intensiever en hoe langer de sporteenheden zijn, hoe hoger het risico op fertiliteitsproblemen bij de vrouw.
4 uur of meer cardio per week zorgt bij vrouwen al voor een 40% lagere kans op een geboorte van een gezond kind en deze vrouwen hadden ook een hoger risico op het uitblijven van de menstruatie. Gematigde, niet-inspannende lichaamsbeweging (lopen, laagtempo fietsen) is daarentegen wel zeer goed voor de vruchtbaarheid, of je nu wel of geen overgewicht hebt.
Psychologische factoren
Mannen
Stress door welke reden dan ook heeft een negatieve impact op de spermakwaliteit. Stress en depressie verlagen onder andere het testosteron en een ander belangrijk hormoon dat verantwoordelijk is voor de vruchtbaarheid van de man.
Mannen met veel stress hebben een 39% lagere spermakwaliteit en 48% mindere bewegelijkheid van de spermacellen dan mannen die weinig stress hebben.
Vrouwen
Vrouwen die meer dan 32 uur per week werken hebben gemiddeld langer de tijd nodig om zwanger te raken dan vouwen die tussen 16 en 32 uur per week werken. Vrouwen die bij angst of depressie hulp zoeken (en ontvangen) hebben een grotere kans op zwangerschap dan vrouwen die geen hulp zoeken. Hoe stresshormonen precies de vruchtbaarheid beïnvloeden is nog onduidelijk.
Last but not least:
Omgevings- en leefstijlfactoren zoals roken, drugsgebruik, gebruik van bepaalde medicaties, blootstelling aan luchtvervuiling en zware metalen hebben ook een negatieve invloed op de reproductieve gezondheid.
Voor gezonde koppels is de kans op zwangerschap 70% na 6 maanden, 80% na 1 jaar 90% na 2 jaar.
Wanneer moet je je zorgen maken?
Ga naar de huisarts wanneer:
Jullie na 1 jaar nog niet zwanger zijn
Er sprake is van een onregelmatige/ uitblijvende menstruatie
Bron: Sharma R, Biedenharn KR, Fedor JM, Agarwal A. Lifestyle factors and reproductive health: taking control of your fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2013 Jul 16;11:66. doi: 10.1186/1477-7827-11-66. PMID: 23870423; PMCID: PMC3717046.